46.2. Ryzyko kredytowe

Ryzyko kredytowe należy do podstawowych rodzajów ryzyka związanych z działalnością Grupy. Udział kredytów i pożyczek w sprawozdaniu z sytuacji finansowej Grupy powoduje, że jego utrzymanie na bezpiecznym poziomie ma zasadnicze znaczenie dla wyników prowadzonej działalności Grupy. Proces zarządzania ryzykiem kredytowym ma charakter scentralizowany i jest wykonywany przede wszystkim poprzez jednostki Pionu Zarządzania Ryzykami, umiejscowione w Centrali Banku oraz jego strukturach lokalnych.

Proces zarządzania ryzykiem obejmuje wszystkie funkcje kredytowe – analizę kredytową, podejmowanie decyzji kredytowych, monitorowanie i administrowanie oraz restrukturyzację i windykację.

Funkcje te są realizowane zgodnie z obowiązującą w danym roku obrachunkowym strategią i polityką ryzyka kredytowego Banku przyjętymi odpowiednio przez Radę Nadzorczą i Zarząd Banku. Efektywność i skuteczność funkcji kredytowych jest osiągana przy wykorzystaniu zróżnicowanych metod i metodologii kredytowych oraz zastosowaniu zaawansowanych narzędzi informatycznych, które zostały zintegrowane z głównym systemem informatycznym Banku. Procedury obowiązujące w Banku pozwalają na ograniczanie ryzyka kredytowego, w szczególności te dotyczące zasad oceny ryzyka transakcji, ustanawiania prawnych zabezpieczeń kredytów, uprawnień do podejmowania decyzji kredytowych oraz ograniczenia kredytowania niektórych obszarów działalności, zgodnie z przyjętym w Banku systemem segmentacji klientów.

Uprawnienia do podejmowania decyzji kredytowych, ograniczenia kredytowania niektórych obszarów działalności oraz wewnętrzne i zewnętrzne normy ostrożnościowe uwzględniają nie tylko kredyty, pożyczki i gwarancje, ale również transakcje pochodne i dłużne papiery wartościowe.

Dla wzrostu bezpieczeństwa działalność kredytowa limitowana jest w oparciu o ograniczenia wynikające z przepisów zewnętrznych oraz wewnętrzne normy ostrożnościowe. Dotyczą one w szczególności koncentracji zaangażowania kredytowego, wskaźników jakości portfela kredytowego oraz limitów zaangażowania na poszczególne kraje, banki zagraniczne i krajowe instytucje finansowe.

Bank ustalił następujące główne wewnętrzne limity portfelowe w strategii lub polityce ryzyka kredytowego:

• limity zaangażowania na poszczególne sektory gospodarki narodowej,
• limity kocentracji największych zaangazowań wobec podmiotów/grup podmiotów powiązanych,
• limity na główne linie biznesowe oraz należności walutowe,
• limity na produkty (kredyty hipoteczne udzielane klientom indywidualnym, ekspozycje podmiotów gospodarczych zabezpieczonych hipotecznie, w tym dotyczące finansowania nieruchomości komercyjnych).

Funkcjonujący w Banku system limitów wewnętrznych obejmuje również szereg szczegółowych limitów stanowiących wsparcie dla kluczowych limitów określonych w strategii lub polityce ryzyka kredytowego.

Ponadto Bank limituje transakcje kredytowe charakteryzujące się podwyższonym ryzykiem poprzez zastrzeżenie decyzyjności w tych przypadkach dla szczebli decyzyjnych z wyższym limitem uprawnień.

Ochronę jakości portfela kredytowego zapewniają również jego okresowe przeglądy oraz bieżące monitorowanie terminowej obsługi kredytów i kondycji finansowej klientów.

W związku z trwającym od 2022 roku atakiem zbrojnym Rosji na Ukrainę Grupa identyfikuje następujące zagrożenia w obszarze ryzyka kredytowego:

• ryzyko strat kredytowych dla ekspozycji wobec podmiotów z Rosji, Białorusi i Ukrainy, przy czym ekspozycja Banku w tym zakresie jest nieznacząca i pokryta w większości polisami KUKE,
• ryzyko przełożenia się konfliktu na pogorszenie koniunktury gospodarczej i kredytowej dla reszty portfela (poprzez kanał wzrostu cen surowców, zaburzenie relacji gospodarczych, pogorszenie nastrojów konsumenckich, itp.).

Na dzień 31 grudnia 2023 roku bilansowa ekspozycja netto Grupy wobec państw biorących udział w konflikcie wynosiła 129 mln złotych (co stanowi 0,08% całkowitej ekspozycji Grupy), a na dzień 31 grudnia 2022 roku wynosiła 225 mln złotych (co stanowi 0,14% całkowitej ekspozycji Grupy).

Poniższe tabele przedstawiają ekspozycje Grupy wobec państw zaangażowanych w konflikt zbrojny w Ukrainie według stanu na dzień 31 grudnia 2023 roku i 31 grudnia 2022 roku.

Dla potrzeb zarządzania ryzykiem kredytowym Grupa korzysta z wewnętrznych modeli ratingowych w zależności od segmentu klienta i/lub rodzaju ekspozycji.

Proces nadawania ratingu stanowi istotny element oceny ryzyka kredytowego klienta i transakcji, stanowiąc wstępny etap w procesie podejmowania decyzji kredytowej zarówno o udzieleniu jak i zmianie warunków kredytu oraz w procesie monitorowania jakości portfela kredytowego.

Pomiar ryzyka kredytowego odbywa się przy uwzględnieniu trzech parametrów – PD, LGD oraz EAD. Parametr PD odnosi się do prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania (ang. default) czyli niedotrzymania warunków umownych przez kredytobiorcę, w horyzoncie jednego roku i może mieć charakter podmiotowy lub produktowy. Parametr LGD wskazuje na szacowaną wysokość straty, która zostanie poniesiona dla każdej transakcji o charakterze kredytowym od daty wystąpienia takiego niewykonania zobowiązania. Parametr EAD odzwierciedla szacowaną wysokość ekspozycji kredytowej na tę datę.

Parametry ryzyka wyznaczane w oparciu o modele ratingowe służą do wyliczenia oczekiwanej straty z tytułu ryzyka kredytowego.

Wartość oczekiwanej straty jest jednym z istotnych kryteriów oceny branym pod uwagę przez czynniki decyzyjne w procesie kredytowania. W szczególności ta wartość jest porównywana z wnioskowanym poziomem marży.

Poziom marż minimalnych dla danego produktu lub segmentu klienta jest określany na podstawie analizy ryzyka, uwzględniającej wartość szacowanych parametrów ryzyka.

Zarówno rating klienta jak i transakcji, a także parametry ryzyka kredytowego odgrywają znaczącą rolę w systemie informacji o ryzyku kredytowym. Raporty ryzyka kredytowego dla każdego modelu ratingowego zawierają informacje dotyczące porównania zrealizowanych parametrów z teoretycznymi wartościami dla każdej klasy ratingowej.

Raporty ryzyka kredytowego są generowane miesięcznie, a ich zakres jest różny w zależności od odbiorcy raportu (im wyższy szczebel zarządzania, tym prezentowane raporty są bardziej zagregowane). Raporty ryzyka kredytowego są wykorzystywane w procesie zarządzania ryzykiem kredytowym.

Na potrzeby wewnętrzne w Grupie funkcjonują następujące modele ratingowe, opracowane zgodnie z postanowieniami Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 roku w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych:

1. Dla segmentu klienta detalicznego Grupa stosuje odrębne modele ratingowe przeznaczone dla:
   • mikroprzedsiębiorców,
   • klientów indywidulanych, z podziałem na:
     • kredyty mieszkaniowe (zabezpieczone hipotecznie),
     • pożyczki gotówkowe (konsumenckie),
     • karty kredytowe,
     • limity odnawialne.
2. Dla segmentu klienta firmowego/przedsiębiorstw, Grupa stosuje modele ratingowe dzieląc klientów na:
   • duże przedsiębiorstwa (korporacje),
   • małe i średnie przedsiębiorstwa (SME),
   • jednostki samorządu terytorialnego.
3. Dla segmentu przedsiębiorstw, Pekao Bank Hipoteczny S.A. stosuje własny model ratingowy – System Oceny Punktowej (SOP).
4. Dla ekspozycji z tytułu kredytowania specjalistycznego Grupa stosuje podejście pogrupowania (ang. slotting criteria) w ramach metody wewnętrznych ratingów, polegające na zastosowaniu klas nadzorczych w procesie przypisywania wag ryzyka.

W 2022 roku w Grupie rozpoczął się proces dostosowywania skali ratingowej dla wewnętrznych modeli ratingowych na wzór skali ratingowej obowiązującej dla ratingów zewnętrznych – tzw. Masterskali.

Na koniec 2023 roku na Masterskalę zmapowane zostały modele ratingowe w ramach segmentu klienta firmowego/przedsiębiorstw, mikroprzedsiębiorców oraz klientów indywidualnych.

Wewnętrznymi modelami ratingowymi nie są objęte następujące rodzaje ekspozycji:

1. ekspozycje detaliczne nieistotne co do wielkości oraz profilu postrzeganego ryzyka:
   • debety,
   • ekspozycje związane z kasami mieszkaniowymi,
   • pozostałe należności.
2. ekspozycje wobec przedsiębiorstw:
   • ekspozycje wobec giełd i pozostałych instytucji finansowych,
   • ekspozycje wobec instytucji ubezpieczeniowych,
   • skupione wierzytelności,
   • ekspozycje wobec funduszy inwestycyjnych,
   • ekspozycje wobec przedsiębiorstw leasingowych i holdingów finansowych,
   • pozostałe należności nieistotne co do wielkości oraz profilu postrzeganego ryzyka.
3. ekspozycje wobec samorządów regionalnych i władz lokalnych, które nie są traktowane jako ekspozycje wobec rządów centralnych, dla których liczba istotnych kontrahentów jest ograniczona.

W poniższych tabelach przedstawiono jakość portfela kredytowego.

Szczebel decyzyjny związany z zatwierdzeniem transakcji jest w bezpośredni sposób uzależniony od ratingu klienta.

Limity uprawnień są związane z zajmowanym stanowiskiem, określonym zgodnie ze strukturą organizacyjną Banku. Limity są określone biorąc pod uwagę:

• kwotę łącznego zaangażowania Banku wobec klienta łącznie z kwotą wnioskowanej transakcji,
• rodzaj klienta,
• zaangażowanie osób i podmiotów powiązanych z klientem.

Wewnętrzna walidacja modeli i oszacowań parametrów ryzyka koncentruje się na ocenie jakości modeli ryzyka oraz dokładności i stabilności oszacowań parametrów stosowanych przez Bank. Walidacja przeprowadzana jest na poziomie każdego modelu ryzyka, przy czym dla każdej z klas ekspozycji Bank może stosować kilka modeli.

Ponadto komórka audytu wewnętrznego ma obowiązek, co najmniej raz w roku, dokonać przeglądu systemów ratingowych Banku i ich funkcjonowania, w szczególności w obszarze funkcjonowania jednostki kontroli ryzyka i oszacowań wartości parametrów ryzyka.

W Grupie odpisy aktualizujące tworzone są zgodnie z MSSF 9. Standard ten zakłada kalkulację odpisów z tytułu utraty wartości w oparciu o oczekiwane straty kredytowe z uwzględnianiem prognoz i spodziewanych przyszłych warunków ekonomicznych w kontekście oceny ryzyka kredytowego ekspozycji.

Model oczekiwanych strat kredytowych

Model oczekiwanych strat kredytowych stosuje się do składników aktywów finansowych zakwalifikowanych, zgodnie z postanowieniami MSSF 9, jako aktywa finansowe wyceniane w zamortyzowanym koszcie lub w wartości godziwej przez inne dochody całkowite (z wyjątkiem instrumentów kapitałowych), a także do udzielonych zobowiązań pozabilansowych.

Model oczekiwanych strat kredytowych zgodnie z MSSF 9 opiera się na podziale ekspozycji na 3 Koszyki w zależności od zmian dotyczących jakości kredytowej w porównaniu do początkowego ujęcia aktywów w księgach. Sposób kalkulacji odpisu z tytułu utraty wartości zależy od koszyka.

Ponadto aktywa finansowe, które zostały zaklasyfikowane jako POCI w momencie początkowego ujęcia (tj. aktywa z rozpoznaną utratą wartości na dzień nabycia lub udzielenia), traktowane są jako POCI we wszystkich następnych okresach do momentu ich wyksięgowania. Zasada ta obowiązuje nawet wtedy, gdy w międzyczasie ustały przesłanki utraty wartości. Innymi słowy, aktywa raz rozpoznane jako POCI pozostają w tym statusie niezależnie od przyszłych zmian szacunków dotyczących generowanych przez nie przepływów pieniężnych.

W przypadku instrumentów o statusie POCI straty kredytowe ujmowane są w wysokości life-time ECL przez cały okres życia tych instrumentów.

Kalkulacja oczekiwanych strat kredytowych

Na potrzeby kalkulacji straty kredytowej zgodnie z MSSF 9 Grupa porównuje przepływy pieniężne, które powinna otrzymać zgodnie z umową z kredytobiorcą z szacowanymi przez Grupę przepływami, które spodziewa się otrzymać. Tę różnicę Grupa dyskontuje efektywną stopą procentową.

Oczekiwane straty kredytowe wyznaczane są w okresie kontraktowej wymagalności z wyjątkiem produktów spełniających kryteria MSSF 9 par. 5.5.20, dla których Grupa wyznacza oczekiwane straty w okresie, w którym jest narażona na ryzyko kredytowe (tj. w ekonomicznym okresie zapadalności).

Metodyka kalkulacji parametrów grupowych – PD, RR oraz EAD 

Kalkulacja oczekiwanych strat kredytowych w horyzoncie dożywotnim wymaga zastosowania wieloletnich parametrów ryzyka.

Wieloletnie parametry PD (ang. „Probability of Default”) stanowią ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia default w kolejnych rocznych interwałach w okresie dożywotnim. Wieloletnia krzywa PD dla danej ekspozycji uzależniona jest od bieżącej wartości parametru PD w horyzoncie 12 miesięcy (i właściwej klasy ratingowej) wyznaczonej w oparciu o wewnętrzne modele PD Grupy. W procesie estymacji Grupa:

• estymuje nieobciążone parametry PD bez uwzględnienia dodatkowych marż konserwatyzmu (MSSF 9 par. 5.5.17(a)),
• uwzględnia bieżące jak i prognozowane warunki makroekonomiczne (MSSF 9 par. 5.5.17(c)).

Kalkulacja oczekiwanych stóp odzysku (RR – ang. „Recovery Rate”) oparta jest o model „poolowy”, w którym w ramach homogenicznych grup kalkulowane są średnie wartości miesięcznych odzysków warunkowo względem miesiąca od identyfikacji defaultu (MSD). Homogeniczne grupy rachunków zostały wyodrębnione na podstawie następujących charakterystyk:

• typu kredytobiorcy,
• typu produktu,
• przedziałów wartości parametru LTV (dla kredytów hipotecznych i pożyczek mieszkaniowych) i kwoty kredytu (dla wybranych produktów).

W ramach zdefiniowanych homogenicznych grup kalkulowane są średnie miesięczne stopy odzysku, na które składają się spłaty i odzyski z windykacji wynikające zarówno z części zabezpieczonej jak i niezabezpieczonej ekspozycji, ważone wartością zaległego kapitału obserwowaną na początek danego MSD.

Dla produktów, dla których jest dostępny harmonogram spłat Grupa wyznacza wartość ekspozycji na moment wystąpienia default (EAD, ang. „Exposure at Default”) oraz kapitału na moment wystąpienia default (PAD, ang. „Principal at Default”) w okresie dożywotnim (tj. dla przyszłych spłat) bazując na kontraktowych harmonogramach płatności oraz uwzględniając następujące efekty:

• efekt zaległych rat kapitału i odsetek związany z oczekiwanym brakiem płatności ostatnich rat przed wystąpieniem defaultu,
• efekt występowania zaległych płatności (kapitału i odsetek) na datę kalkulacji odpisu aktualizującego,
• efekt rozliczenia korekty z tytułu ESP w czasie.

Dla produktów, dla których nie jest dostępny harmonogram spłat Grupa wyznacza wartości wieloletnich EAD i PAD wykorzystując parametry CCF (ang. „Credit Coversion Factor”). Parametry CCF są zróżnicowane w zależności od portfela i horyzontu czasowego estymacji EAD/PAD.

Dla ekspozycji, dla których nie jest możliwe wyznaczenie parametrów ryzyka na podstawie wewnętrznych modeli, Grupa przyjmuje podejście polegające na zastosowaniu parametrów z innych portfeli o zbliżonych charakterystykach.

Modele i parametry wykorzystywane do tworzenia odpisów są poddawane okresowej walidacji.

Zmiany w kalkulacji oczekiwanych strat kredytowych wprowadzone w 2023 roku

Grupa w 2023 roku nie zmieniła swojego podejścia do zasad kalkulacji odpisów aktualizujących.

W szczególności Grupa nie wprowadziła, w stosunku do stanu na koniec 2022, istotnych zmian w zakresie prognozowania jakości portfela i nadal wykorzystuje analizy trendów dla portfeli detalicznych oraz analizę ilościowo/ekspercką dla pozostałych portfeli. Ze względu na niestabilność warunków wewnętrznych i zewnętrznych nadal utrzymuje wysokie prawdopodobieństwo materializacji scenariusza negatywnego (50%).

Utrzymując rozwiązanie wypracowane w 2022 roku Grupa selekcjonuje klientów funkcjonujących w branżach podwyższonego ryzyka i zwiększa na nich poziom PD o 100%. W konsekwencji Grupa utrzymuje zwiększony poziom oczekiwanych strat kredytowych w wysokości 216 milionów złotych dla portfela kredytów pracujących o łącznej wartości bilansowej brutto 18 797 milionów złotych. Analiza branż uwzględniała pośredni wpływ konfliktu zbrojnego na Ukrainie, wyraźne hamowanie popytu krajowego i inwestycji, obciążenie kosztami odsetkowymi wynikającymi z kredytów i pożyczek (ze względu na wysoki poziom stóp procentowych NBP). Branże objęte korektą mające największy udział w portfelu kredytowym Banku wg działów PKD to: 68 działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, 49 transport lądowy oraz transport rurociągowy, 41 roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków, 23 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych, 16 produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy (z wyłączeniem mebli).

Analiza wrażliwości oczekiwanych strat kredytowych ze względu na zmiany parametrów PD i RR/LGD

Tabele poniżej prezentują wyniki analizy wrażliwości ECL dla założonych zmian parametrów PD i RR/LGD przeprowadzonej osobno dla ekspozycji objętych analizą indywidualną i grupową. Dla ekspozycji objętych analizą grupową przedstawiono scenariusz wzrostu i spadku PD i stopy odzysku (RR=1-LGD), o 1% i 5% vs wartości wykorzystane do kalkulacji oczekiwanej straty kredytowej na dzień 31 grudnia 2023 roku oraz 31 grudnia 2022 roku. Dla ekspozycji analizowanych indywidualnie przedstawiono natomiast szacunkowy wpływ zmniejszenia odzysków z zabezpieczeń uwzględnianych w scenariuszu windykacyjnym o 10%.

Ekspozycje o niskim ryzyku kredytowym

Zgodnie z par. 5.5.10 Standardu MSSF 9 ekspozycje, które na datę sprawozdawczą są uznawane za ekspozycje o niskim ryzyku kredytowym, mogą pozostać w Koszyku 1, niezależnie od skali względnego pogorszenia jakości kredytowej od momentu początkowego ujęcia. Zgodnie z par. B.5.5.22 standardu MSSF 9 ryzyko kredytowe instrumentu finansowego uznaje się za niskie, gdy:

• instrument finansowy wiąże się z niskim ryzykiem niewykonania zobowiązania,
• pożyczkobiorca ma wysoką krótkoterminową zdolność spełniania swych obowiązków w zakresie wynikającym z umowy,
• niekorzystne zmiany warunków gospodarczych i biznesowych w dłuższej perspektywie mogą – lecz nie muszą – ograniczyć zdolność pożyczkobiorcy do wypełniania jego obowiązków w zakresie wynikającym z umowy.

Grupa stosuje kryterium niskiego ryzyka kredytowego (ang. „Low Credit Risk”) dla trzech portfeli: ekspozycji wobec banków, ekspozycji wobec jednostek samorządu terytorialnego oraz ekspozycji wobec Skarbu Państwa i NBP.

Kryteria klasyfikacji do Koszyka 2

Aktywa finansowe, dla których na datę bilansową Grupa zidentyfikuje istotny wzrost ryzyka kredytowego od momentu początkowego ujęcia, klasyfikowane są do Koszyka 2. Grupa uznaje, że dla danego aktywa został zidentyfikowany istotny wzrost ryzyka kredytowego jeśli zostanie spełnione kryterium ilościowe lub jakościowe, w szczególności jeśli przeterminowanie przekroczy 30 dni, przy czym wystąpienie danego kryterium jest weryfikowane na poziomie ekspozycji.

Kryteria ilościowe

Biorąc pod uwagę wymogi standardu, Grupa zdefiniowała dwie podstawowe charakterystyki modelu ilościowego:

• miarę, na podstawie której dokonywana jest ocena zmiany ryzyka,
• próg istotności miary po przekroczeniu, którego Bank uznaje, że nastąpił istotny wzrost ryzyka kredytowego.

Miarę, na podstawie której dokonywana jest ocena zmiany ryzyka Grupa wyznaczyła jako stosunek średniej rocznej:

• bieżącej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w horyzoncie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę sprawozdawczą,
• pierwotnej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w okresie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę początkowego ujęcia.

Ocena istotności pogorszenia ryzyka kredytowego przeprowadzana jest przez porównanie obserwowanej miary z progiem, powyżej którego Grupa uznaje, iż nastąpiło istotne pogorszenie ryzyka kredytowego. Próg ten to 2 powiększone o narzut. Kalibracja narzutu odbywa się osobno dla każdej grupy homogenicznej portfeli modelowanych tak, aby odpowiadał apetytowi na ryzyko Grupy w okresie przypadającym na czas zawarcia transakcji.

Bezwzględnym kryterium ilościowym klasyfikacji do Koszyka 2 jest wartość jednorocznego PD wyznaczonego przy pomocy modeli scoringowych/ratingowych powyżej poziomu 25%. Kryterium to wynika z faktu, że Grupa udzielając kredytów nie akceptuje ryzyka wyższego niż około 10%. PD na poziomie 25% oznacza więc z definicji znaczny wzrost ryzyka kredytowego.

Grupa dodatkowo stosuje benchmarking poziomu kredytów klasyfikowanych do Koszyka 2 w oparciu o dane NBP i średni długoterminowy DR („default rate”) danego portfela. Jeśli udział Koszyka 2 w Banku jest niższy niż średnia długoterminowa dla sektora w danym portfelu (bądź 3-krotność DR), wówczas Bank klasyfikuje do Koszyka 2 kredyty aż do osiągnięcia tej wartości, gdzie kredyty są przesuwane w kolejności odpowiadającej ich odległości od Koszyka 2 w oparciu o pozostałe dwa kryteria.

Każde z opisanych trzech kryteriów stosowane jest odrębnie.

Poniższe tabele prezentuje średnie arytmetyczne wartości miary (*) zmiany ryzyka na dzień 31 grudnia 2023 roku oraz 31 grudnia 2022 roku wyznaczone dla najistotniejszych portfeli objętych modelem ilościowym.

(*) Miarę, na podstawie której dokonywana jest ocena zmiany ryzyka Bank wyznaczył jako stosunek:

• bieżącej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w horyzoncie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę sprawozdawczą,
• pierwotnej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w okresie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę początkowego ujęcia.

Kryteria jakościowe

W wyniku przeprowadzanego przez Grupę procesu monitoringu identyfikowane są kryteria jakościowe alokacji do Koszyka 2 takie jak:

• kwota zaległości jednocześnie powyżej zadanego progu materialności (400 złotych dla ekspozycji detalicznych i 2 000 złotych dla ekspozycji niedetalicznych) oraz progu względnego 1% przez ponad 30 dni do 90 dni włącznie,
• wystąpienie opóźnienia w spłacie powyżej 90 dni, poniżej progów materialności,
• wystąpienie statusu forbearance,
• ekspozycja znajduje się na liście Watch.

Poza powyższymi, dla ekspozycji objętych monitoringiem indywidualnym, Grupa określiła szereg specyficznych kryteriów jakościowych dla różnych typów portfeli, takich jak między innymi zmiany wewnętrznej oceny ratingowej, zmiany klas nadzorczych dla wybranych segmentów (np. specjalistyczne finansowanie), sygnały ostrzegawcze identyfikowane w systemie służącym do monitorowania i zarządzania ryzykiem kredytowym bądź wyniki indywidualnego monitoringu.

W przypadku udzielenia wakacji kredytowych wynikających z ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom z dnia 14 lipca 2023 roku Grupa stosuje podejście, spójne z wskazówkami regulacyjnymi w tym zakresie. Udzielenie wakacji kredytowych nie powoduje automatycznej reklasyfikacji do Koszyka 2. Reklasyfikacja taka jest jednak dokonywana, jeśli na pogorszenie ryzyka kredytowego wpływają dodatkowe czynniki wskazujące na problemy dłużnika. W okresie trwania wakacji kredytowych Grupa wstrzymuje naliczanie dni zaległości.

Aktywa finansowe, dla których na datę bilansową Grupa zidentyfikowała wystąpienia zdarzenia default klasyfikowane są do Koszyka 3.

Grupa uznaje, że dla danego aktywa został zidentyfikowany default jeśli wystąpiła co najmniej jedna z przesłanek:

• kwota zaległości jednocześnie powyżej zadanego progu materialności (400 złotych dla ekspozycji detalicznych i 2 000 złotych dla ekspozycji niedetalicznych) oraz progu względnego 1% przez ponad 90 dni,
• ekspozycja w trakcie procesu restrukturyzacji,
• zajście innej jakościowej przesłanki utraty wartości.

Dla segmentów SME i korporacyjnego default jest identyfikowany na poziomie klienta, natomiast dla segmentu detalicznego na poziomie klient/grupa produktowa. Kryterium dni i kwoty opóźnień również definiowane jest na wskazanym poziomie identyfikacji.

Grupa stosuje 6-miesięczny okres kwarantanny obowiązujący od momentu ustania wszystkich przesłanek default.

Na koniec 2023 roku Grupa uwzględniła dodatkowo w Koszyku 3 kredyty hipoteczne CHF zgodnie z zasadami przedstawionymi w Nocie 46.3.

Prognozy parametrów ryzyka

Bazując na istotnej inercji portfeli ekspozycji detalicznych, dla których jakość zmienia się powoli, a obserwowane tendencje trwają zazwyczaj wiele lat, zastosowano dla nich analizę trendów. W oparciu o historię zrealizowanych stóp niewykonania zobowiązania (DR – ang. „Default Rate”) dla portfeli ekspozycji detalicznych wyznaczono trendy, które wykorzystano następnie do projekcji na przyszłość. Dla portfela niedetalicznego z kolei projekcje oparto o ocenę przyszłej koniunktury gospodarczej wykorzystaną do korekty przeciętnej szkodowości tego portfela w trakcie całego cyklu gospodarczego. Analiza dla portfela niedetalicznego obejmuje przy tym następujące kroki logiczne: ocenę prognozowanej koniunktury gospodarczej w oparciu o ekspercką ocenę Banku i badania koniunktury przedsiębiorstw GUS, przetłumaczenie tej oceny na miarę ilościową w skali 0-100%  odzwierciedlającą fazę cyklu gospodarczego (gdzie np. 75% oznacza taką sytuację, że w przeszłości w 75% obserwacji występowała sytuacja lepsza, a w 25% sytuacja gorsza), odczytanie z historycznego rozkładu zrealizowanych wartości DR kwantyla odpowiadającego ilościowej ocenie obecnej koniunktury i wykorzystanie go jako prognozy warunków na najbliższy rok. W drugim roku okresu prognozy zakłada się liniową konwergencję do średniej szkodowości w cyklu gospodarczym, która osiągana jest w piątym roku prognozy (co odzwierciedla średnio kilkuletnią długość cykli gospodarczych).

Tabele poniżej prezentują projekcje 12-miesięcznego PD wykorzystanego w kalkulacji odpisów w scenariuszu bazowym. Dla portfela detalicznego są to parametry ważone wartością bilansową brutto ograniczoną do 2 mln PLN na poziomie kredytu dla kredytów gotówkowych i kredytów hipotecznych i na poziomie klienta dla kredytów SME. Dla niedetalicznego parametry ważone są ekspozycją ograniczoną do 20 mln PLN na poziomie klienta. Prognozy w scenariuszu bazowym, optymistycznym i pesymistycznym uwzględniają narzut na PD z tytułu branż podwyższonego ryzyka opisany w sekcji Model oczekiwanych strat kredytowych.

Definicja scenariuszy

Parametry PD przedstawione w poprzedniej sekcji dotyczą scenariusza bazowego rozwoju jakości portfela. Odzwierciedlają założenie powolnego wyjścia ze spowolnienia gospodarczego przy utrzymującej się wysokiej inflacji i stopach procentowych (wzrost PKB na poziomie 0,5%, średnioroczna inflacja około 10% i WIBOR 3M na koniec roku ponad 5,5%). Poniżej opisano założenia dla pozostałych scenariuszy oraz przedstawiono przypisywane im wagi.

Bank w zastosowanym podejściu do kalkulacji odpisów uwzględnia 3 scenariusze rozwoju jakości portfela: bazowy (przedstawiony powyżej), optymistyczny (zakładający pozytywne zmiany jakości portfela w kolejnych latach względem scenariusza bazowego) oraz pesymistyczny (zakładający negatywne zmiany w stosunku do scenariusza bazowego). Do scenariusza bazowego przypisał prawdopodobieństwo 45%, pozytywnego 5%, a negatywnego 50%. Wysoki udział scenariusza negatywnego odzwierciedla ekspercką ocenę Banku w zakresie możliwości realizacji zagrożeń stojących przed Polską gospodarką i ich istotnego wpływu na portfel kredytowy z uwzględnieniem:

• danych makro-ekonomicznych, które pokazują najmocniejsze od 15 lat, pomijając okres pandemii COVID-19, spowolnienie gospodarcze (PKB, inflacja, inflacja producencka, stopy procentowe),
• badań koniunktury, które potwierdzają trudną, oczekiwaną sytuację gospodarczą (PMI, NBP, GUS),
• rekordowych liczb restrukturyzacji firm oraz upadłości konsumenckich,
• zagrożeń geopolitycznych.

Pojedynczo ryzyko tych scenariuszy jest w ocenie Banku równe lub mniejsze niż 50%, ale ich liczba implikuje wysokie ryzyko materializacji któregoś z nich.

Zróżnicowany charakter obserwowanych zagrożeń oraz załamanie zależności pomiędzy parametrami jakości portfela kredytowego, a zmiennymi makroekonomicznymi wskazane w poprzedniej sekcji oznacza brak możliwości sformułowania scenariuszy w postaci skrajnych zmian czynników makroekonomicznych. Bank zastosował w związku z tym alternatywne podejście, w którym scenariusze zmian PD wyznaczane są na podstawie historycznej zmienności DR. Do scenariusza negatywnego przypisywane są wartości odpowiadające wysokim obserwacjom z przeszłości i analogicznie dla scenariusza pozytywnego przypisywane są wartości odpowiadające niskim obserwacjom z przeszłości. Przekłada się to na następujące projekcje 12-miesięcznego PD.

Bank przeprowadził też analizy potwierdzające brak zależności stóp odzysku dla ekspozycji niepracujących (parametr RR) od sytuacji gospodarczej. W związku z tym w każdym ze scenariuszy przyjmuje się te same wartości stóp odzysku.

Spółki zależne Banku wyznaczają odpisy zgodnie z MSSF 9. Ze względu na specyfikę spółek i ich portfeli nie jest stosowana pełna synchronizacja scenariuszy używanych w kalkulacji odpisów.

Analiza wrażliwości dotycząca prognozy sytuacji makroekonomicznej

Grupa wyznacza oczekiwane straty kredytowe z uwzględnieniem 3 scenariuszy dla sytuacji makroekonomicznej: bazowego (z prawdopodobieństwem realizacji 45%), optymistycznego (zakładającego pozytywne zmiany jakości portfela w kolejnych latach względem scenariusza bazowego, z prawdopodobieństwem realizacji 5%) oraz pesymistycznego (zakładającego negatywne zmiany sytuacji w kolejnych latach względem scenariusza bazowego, z prawdopodobieństwem realizacji 50%).

Zaprezentowane w tabeli poniżej zmiany (w milionach złotych) oczekiwanych strat kredytowych dla ekspozycji bez utraty wartości zostały wyznaczone jako różnica pomiędzy oczekiwanymi stratami kredytowymi wyliczonymi dla konkretnego scenariusza makroekonomicznego a oczekiwanymi stratami kredytowymi wyliczonymi z uwzględnieniem wszystkich scenariuszy makroekonomicznych zważonych prawdopodobieństwem ich realizacji (zgodnie z MSSF9).

Łączna wartość niezdyskontowanych oczekiwanych strat kredytowych na moment początkowego ujęcia aktywów finansowych nabytych bądź udzielonych z utratą wartości w okresie zakończonym 31 grudnia 2022 roku wyniosła 56 mln złotych.